Herinneringen aan Johan Haak

Herinneringen aan Johan Haak door mevrouw T.S. Constandse-Westermann

Johan Haak, Zelfportret Houtsnede 1930, afdruk 1953	J.C. van der Ven (1896-1939) Portret Johan Haak, olieverf op doek

Zijn leven
Johan Haak kende veel verschillende woonplaatsen, onder veel wisselende omstandigheden, drie huwelijken (1913, 1932 en 1946), hij kreeg twee dochters (in 1913 en in 1950(?)). De rode draad is, dat hij na alle verhuizingen en reizen steeds weer terugkeerde naar deze streek, Wageningen en omstreken.

Quand Elisabeth s’amuse (Huwelijk Liesbeth Emrik 1932) Tekening en kleurpotlood	Woonhuis Hartenseweg Aquarel op karton	Tuin met waslijn, Hartenseweg 30 Datering vermoedelijk 1948. Olieverf op doek

De Kunstenaar en zijn werk
Johan was een veelzijdig kunstenaar. Veel van zijn werk werd geïnspireerd door het landschap dat hem omringde. Soms ontstond er een min of meer impressionistisch beeld, op andere momenten gaf hij in zijn werk juist de kleinste details weer. Vaak voegde hij dan elementen toe die aan zijn eigen fantasie waren ontsproten.

De Neder-Rijn bij Wageningen Aquarel	Knoestige boomstam Pentekening	Boom met zonnebloem Pentekening J Haak, 15 nov 1968

Als ik hem opzocht haalde hij altijd wel één of meer tekeningen tevoorschijn die hij mij liet zien. Hij wees mij dan bv. op bijzondere bomen, waarvan hij dan ook precies wist waar die stonden, of op een bestaand huis, dat getransformeerd werd tot een woonplaats van twee fabeldieren.

Grebbeberg met beschadigde bomen Pentekening J Haak July 1970	Boerderij Potloodtekening 1953

 

Huis met de fabeldieren, voorkant Krijttekening met tekst op de achterkant Privébezit Trinette Constandse	Huis met de fabeldieren Tekst op de achterkant van krijttekening Privébezit Trinette Constandse

Op andere momenten werd zijn werk sterk beïnvloed door zijn persoonlijke gevoelens en levenservaringen, gekleurd door zijn liefde voor muziek en literatuur, en verrijkt door zijn fantasie. Hij bezocht Gogolj, Moussorgski, Pasternak en Boelgakov in Sint Petersburg, en ontving hen ook op zijn kamer is de Vanenburgstraat.
Gregorewitz, later “de Tuinheer in mijn kasteel in de bergen” zorgde voor het vervoer (per bezemsteel).

Geïnspireerd door muziek: Vaughan Williams, VI symfonie J.Haak, 7 nov 1973	Geiïnspireerd door muziek: Liederen Janaček Potloodtekening met tekst	Geïnspireerd door muziek: Gregorewitz Pentekening met tekst “Mijn tuinman Gregorewitz”

Zijn veelzijdigheid, fantasie en humor uitten zich in de onderwerpen die hij af-/verbeeldde, maar evenzeer in de vele technieken die hij gebruikte. In zijn beginperiode maakte hij voornamelijk houtsneden, tot in 1933.

Twee knotwilgen Houtsnede. Datering onbekend, afdruk 1955	Landschap met beek Houtsnede, 1931

Rivierlandschap met steenfabrieken Houtsnede, 1921

In de jaren daarna volgden de (vele), soms gewassen, pentekeningen, gemaakt met pen, “houtje” of ganzenveer, potloodtekeningen (hij bereikte prachtige resultaten met een timmermanspotlood), kleur bracht hij aan met kleurpotlood, waterverf (aquarel) of verschillende soorten krijt. Ook gebruikte hij houtskool, grafiet en Oost-Indische inkt.
Hieronder enkele voorbeelden.

Als ik hem opzocht haalde hij altijd wel één of meer tekeningen tevoorschijn die hij mij liet zien. Hij wees mij dan bv. op bijzondere bomen, waarvan hij dan ook precies wist waar die stonden, of op een bestaand huis, dat getransformeerd werd tot een woonplaats van twee fabeldieren.

Bloemen met gezichten Pentekening – r.o. J Haak mei juni 1972	Bloemen, fantasie Pentekening – r.o. J Haak 1965-1968	Compositie met bessen Aquarel
Landschap met bomenlaan bij Achterberg Pentekening	Berglandschap Pentekening l.o. jan22/ 1973 – r.o. J Haak
Compositie met vogels Krijttekening	Bloemen Aquarel 1948 Johan Haak 1948

Hij vertelde veel over zijn dochters, met name over de jongste, Annemarie, die hij nooit meer zag en over Mary, die haar lange tijd verzorgd heeft in een kinderhuis. Mary was zijn grote liefde en een aantal van zijn tekeningen gaan over (on)mogelijke wandelingen met Annemarie en Mary in de Franse heuvels en bergen. Een gedroomde verbeelding van zijn liefde was Barbara, onbereikbaar, maar vaak in zijn gedachten en in zijn werk aanwezig.

Ici repose le fleur de mon Coeur Rhenen Pentekening	Le Rhin et Barbara fuyante la terre. Pentekening met (kleur)potlood
Haute Savoie met Mary en Annemarie Ingekleurde pentekening, 1962

Zijn betrokkenheid met zijn omgeving blijkt uit de keuze van zijn onderwerpen, het is steeds weer het landschap, of een specifiek detail daarin dat hem fascineert. Ook zijn verontwaardiging over de bouw- en dadendrang van de Wageningse burgemeester de Niet (1950-1969) getuigt hiervan.

Spotprent tegen plannen De Niet Kladblok vel met balpoint Johan Haak zelf op de fiets	Spotprent tegen plannen burg. de Niet Kladblok vel met ballpoint

Veel blijft hier onverteld en onbenoemd, maar de beschikbare ruimte is helaas beperkt. Toch hoop ik hiermee een klein monumentje te hebben opgericht voor mijn oude vriend.

De wandeling langs de uiterwaarden, 1e kerst 1973

Tot slot nog drie teksten van personen die Johan Haak gekend hebben:

Jaap van den Top Uit zijn toespraak bij de uitreiking van het eerste exemplaar van “Panorama van Johan Haak”, op 13 december 1977 te Wageningen. Hij kon lastiger zijn dan het lastigste kind. Hij kon beminnelijker zijn dan de liefste grootvader. Hij kon wantrouwend zijn – maar ook ontroerend eerlijk Hij kon egocentrisch zijn – maar ook bewogen om het lot van anderen. Hij was bang voor verantwoordelijkheid – maar voelde zich voor veel verantwoordelijk.
Tineke Ophoff Vanaf mijn 10e jaar heb ik Johan Haak gekend als huisvriend van zowel mijn ouders als van mijn grootouders, de schilders Xeno en Tilly Münninghoff. Zijn eruditie en humor alsmede onze grote bewondering voor zijn werk maakten hem tot een zeer geliefde gast.  En speciaal door mijn broer en mij werd ook zijn duidelijke afkeer van autoritair gezag zeer gewaardeerd! Oom Johan’s letterlijk fantastische tekeningen openden een nieuwe wereld voor ons. Hij leerde ons Hercules Seghers kennen, de Franse poëzie en Jacques Brel! Het is waarschijnlijk dat hij nooit heeft beseft hoe zeer hij ons leven heeft verrijkt!
Hannedea van Nederveen Meerkerk Oom Johan zette zijn fiets altijd tegen de bamboestruik voor het keukenraam van mijn huis bovenaan de Gen. Foulkesweg, dat hij, uit een verhaal van Gogol ’Het huis bij de laatste lantaarn’ noemde. Via Generaal Foulkes kwamen wij op de oorlog. Die ouwe man, gekromd over het stuur van zijn fietsje met schilderspullen achterop had toegang tot veel verboden gebieden in de Wageningse omgeving, Zodoende kwam hij erachter, dat de Duitsers zich op een middag rond de Ginkelse Heide aan het verbergen waren. Nog diezelfde avond probeerde hij de zendpost bij Dieren ervan te overtuigen dit aan het Engelse Verzet door te geven. Dat deze waarschuwing Engeland nooit bereikt heeft, zag hij huilend van vertwijfeling vanachter de boerderij aan de rand van de hei. De aan flarden geschoten Poolse parachutisten pasten niet in de verslaglegging van Market Garden. Johan Haak is een van die ‘stille helden’. Daarom schreef ik ‘Panorama van Johan Haak. Een kind van de Uiterwaarden’, in 1977 uitgegeven door De Gelderse Blom bij De Walburg Pers. Ik heb hem de drukproef op zijn sterfbed voorgelezen. Oom Johan was blij.