De Bijbel van Torck

Het is een indrukwekkend boek, de bijbel van Lubbert Adolph Torck, die in De Casteelse Poort wordt bewaard. Wie hem opent merkt terstond op, dat  de uitvoerige titel “Biblia dat is de gantsche H. Schrifture omvattende alle de Canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments”  heftig moet concurreren met een fors gekalligrafeerd naamdicht op de tegenoverliggende bladzijde. In dat vrome rijmwerk op de naam  Lubbert Adolf (hier met f ) Tork (zonder c) wordt de eigenaar van de bijbel tot een zuivere levenswandel aangespoord. Lees bijvoorbeeld het couplet dat zijn familienaam bezingt:

Toets aan de Schrift alleen gemoed en oordeel
Ontdek u in dit cristalijne glas
Rust niet, maar trek hier uit uw geestlik voordeel
Kiest tot uw loon Die eeuwig blijft en was.

Iemand heeft het kennelijk nuttig geacht deze geestelijke oproep tot de schatrijke en machtige Torck te richten. Het dichtsel is gedateerd in 1723 en misschien is het wel afkomstig van de geleerde dominee Daniël Gerdes, die in dat jaar in Wageningen als derde predikant werd aangesteld. De kerk en de stadskas konden zo’n derde man op de preekstoel niet genoeg betalen en Torck schoof toen 200 gulden ’s jaars naar hem door. Dat kon hij makkelijk doen, want hij was beslist in goede doen. Hij was al eigenaar van zijn geboortehuis, het Wageningse kasteel en hij heeft dan net ook Huize Rosendael geërfd. En bovenal, hij is in ’22 getrouwd met de zeer rijke Amsterdamse patriciërweduwe Petronella Wilhelmina van Hoorn, die ruim een miljoen gulden als erfenis had meegebracht. Een goed moment voor een dominee om de man op de vergankelijkheid van al het aardse te wijzen.

Vanaf het boek Job tot aan de apocriefe boeken is de omslaghoek flink toegetakeld. Ook de sluiting is grotendeels verloren gegaan. Het is een editie uit 1716, een zogenaamde statenbijbel, uitgegeven door drukker Pieter Keur in Dordrecht, in co-productie met drukker Pieter Rotterdam in Amsterdam, die op zijn beurt weer ‘in compagnie’ werkte met collega’s in de hoofdstad. De Keurs hadden praktisch het monopolie op het drukken van de statenbijbel, maar ze probeerden het ondernemersrisico kennelijk wat te spreiden. Het exemplaar van Torck is beslist niet uniek, maar omdat de kaarten er allemaal nog inzitten is het niettemin een waardevol stuk. Het gaat om vier kaarten bij het oude testament en twee bij het nieuwe.
Hoe vroom was Lubbert Adolph Torck? We kunnen natuurlijk nu niet meer in zijn hart kijken en egodocumenten van hem zijn niet bekend. Wat we weten is dat hij mede werd opgevoed door zijn oom Jan van Arnhem, die een bijbelvast man was, wel bijna een theoloog. Die heeft de jonge Lubbert Adolph begeleid en hem ook in de kerk geïntroduceerd. Torck had als Wageningse magistraat ook kerkelijke functies. Zijn plaats was vooraan in de kerk. Maar Torck was bepaald ook een ´man van de wereld´, hij zal beslist rekkelijk zijn geweest.

Piet Aben